Stowarzyszenie Astronomia Nova
polski polski polski polski polski
home news statute the board membership contact patronages publications links

RT-13 w Częstochowie

Bogdan Wszołek

Jeden z dwóch 13-metrowych radioteleskopów, pochodzących z Polskiego Centrum Usług Satelitarnych w Psarach, trafił do Częstochowy. Właścicielem RT-13 jest tu Marek Pelian, który nie szczędzi sił i środków dla ponownego uruchomienia tego wartościowego instrumentu. Merytorycznie, tak podczas rozbiórki jak i w trakcie przywracania radioteleskopu do życia, pomaga mu Stowarzyszenie Astronomia Nova. Wspaniały instrument, wyprodukowany w Japonii, służył w Psarach do naziemnej obsługi satelitów telekomunikacyjnych. Na przełomie października i listopada 2010 roku RT-13 został szczegółowo oznaczony i zdemontowany z zamiarem ponownego montażu w Częstochowie.

radioteleskop
RT-13 w Psarach – lipiec 2010. (fot. B.Wszołek)
radioteleskop
W trakcie demontażu. (fot. K.Wszołek)

W listopadzie 2012 rozpoczęto budowę instrumentu na prywatnej posesji Marka Peliana. Zrobiono wykop 8-metrowej głębokości i prawie 3-metrowej średnicy. Wstawiono betonowe kręgi oraz zbrojenie. Następnie wylano fundament o objętości 48 m3. Podczas zastygania fundamentu przystąpiono do prac montażowych. Do centralnego bębna przymocowano 24 stalowe odnogi i połączono je poprzecznymi profilami tak, aby wszystko razem tworzyło właściwy szkielet czaszy. Następnie do szkieletu przymocowano aluminiowe panele, tworzące powierzchnię odbijającą w kształcie paraboloidy. Niezależnie, do zwierciadła wtórnego radioteleskopu przymocowano stalowe wysięgniki i dokonano jego naprawy po drobnym uszkodzeniu podczas demontażu.

radioteleskop
Wykop. (fot. B.Wszołek)
radioteleskop
Zbrojenie fundamentu. (fot. B.Wszołek)
radioteleskop
Skręcanie czaszy. Pozują Marek Pelian i Bogdan Wszołek. (fot. K.Wszołek)

W poniedziałek 10 grudnia 2012 roku, kiedy fundament już dostatecznie stwardniał, a wszystkie składowe elementy końcowej konstrukcji zostały odpowiednio przygotowane, przy śnieżnej i mroźnej aurze, z pomocą dźwigu dokonano montażu anteny. Na wstępie przymocowano do nogi radioteleskopu siłownik pionowego manewrowania czaszą. Potem przeniesiono całą nogę na fundament i naprowadzono otwory jej stopy na 16 wystających z fundamentu śrub. Następnie odpowiednimi nakrętkami przymocowano nogę do fundamentu. Operacji poziomowania podstawy pod nogę instrumentu dokonano wcześniej. Do stojącej nogi przytwierdzono następnie siłownik sterowania poziomego i przygotowano wszystkie trzy uchwyty (każdy po 6 śrub) na szczycie nogi do mocowania czaszy. Kolejna operacja polegała na podniesieniu wcześniej wypoziomowanej czaszy i precyzyjnym ustawieniu jej na nodze tak, aby 18 otworów uchwytów czaszy wypadło dokładnie nad otworami śrubowymi uchwytów na szczycie nogi. Dopiero, kiedy udało się to zrobić, można było włożyć śruby w otwory i przymocować czaszę.

W najbliższym czasie trzeba będzie wykonać sterowanie elektroniczne anteny, idealną niwelację jej podstawy oraz dokonać kontroli i ewentualnych poprawek geometrii czaszy. Niezależnie, należy uściślić plany co do naukowej eksploatacji
instrumentu i wyposażyć antenę w odpowiedni zestaw detektorów promieniowania radiowego.

radioteleskop
Kamil Wszołek podczas skręcania czaszy. (fot. B.Wszołek)


Docelowo RT-13 w Częstochowie ma spełniać wielorakie funkcje. Po pierwsze, co już czyni, ma swoim pięknym kształtem przyciągać uwagę publiczności i w ten sposób stymulować elementarne zainteresowania Kosmosem i nowoczesnymi technologiami. Przede wszystkim ma jednak stać się pełnowartościowym odbiornikiem promieniowania radiowego docierającego z dalekiego Kosmosu. W razie potrzeby, antenę będzie można też wyposażyć w odpowiednią aparaturę i stworzyć naziemną stację obsługi sond kosmicznych.
Możliwości ambitnego zagospodarowania częstochowskiego RT-13 są ogromne. Właściciel jest otwarty na wszelką współpracę w zakresie rewitalizacji instrumentu. Częstochowscy elektronicy, krótkofalarze, informatycy i inni specjaliści mogą się włączyć do współpracy i wykazać się w praktycznym działaniu, o ile tylko dorastają do wymaganego wysokiego poziomu sprawności.

radioteleskop
Gwiazdy częstochowskiej Astronomii Novej wizytują budowę. Od lewej: Bogdan Wszołek, Katarzyna Filipecka, Magdalena Biernacka, Julita Ozga, Karina Bączek, Agnieszka Dymarek i Marek Pelian. (fot. K.Wszołek)
radioteleskop
Zwierciadło wtórne RT-13. (fot. K.Wszołek)
radioteleskop
Fundament i skręcona czasza anteny. (fot. B.Wszołek)
radioteleskop
Noga radioteleskopu w drodze na fundament. (fot. K.Bączek)
radioteleskop
Dokręcanie siłownika (fot. K.Bączek)
radioteleskop
Ostatnie regulacje przed mocowaniem czaszy. (fot. K.Bączek)

radioteleskop
Najbardziej niebezpieczna operacja mocowania czaszy do jej podstawy (nogi). (fot. K.Bączek)


Dla budowniczych RT-13 jedną z intencji jest dać miastu widoczny i żywy wyraz postępu i nowoczesności. Częstochowa posiada obecnie trzeci, co do wielkości radioteleskop w Polsce. Czas pokaże, czy jego budowa stanie się dla Częstochowy wydarzeniem stulecia, czy może pięćsetlecia!

radioteleskop
Częstochowscy miłośnicy astronomii zebrani pod RT-13 podczas „I pikniku pod radioteleskopem” w dniu 21.12.2012. (fot. A.Leśniczek)