RT-13 w Częstochowie

Bogdan Wszołek

Jeden z dwóch 13-metrowych radioteleskopów, pochodzących z Polskiego Centrum Usług Satelitarnych w Psarach, trafił do Częstochowy. Właścicielem RT-13 jest tu Marek Pelian, który nie szczędzi sił i środków dla ponownego uruchomienia tego wartościowego instrumentu. Merytorycznie, tak podczas rozbiórki jak i w trakcie przywracania radioteleskopu do życia, pomaga mu Stowarzyszenie Astronomia Nova. Wspaniały instrument, wyprodukowany w Japonii, służył w Psarach do naziemnej obsługi satelitów telekomunikacyjnych. Na przełomie października i listopada 2010 roku RT-13 został szczegółowo oznaczony i zdemontowany z zamiarem ponownego montażu w Częstochowie.

RT-13 w Psarach – lipiec 2010. (fot. B.Wszołek)

W trakcie demontażu. (fot. K.Wszołek)

W listopadzie 2012 rozpoczęto budowę instrumentu na prywatnej posesji Marka Peliana. Zrobiono wykop 8-metrowej głębokości i prawie 3-metrowej średnicy. Wstawiono betonowe kręgi oraz zbrojenie. Następnie wylano fundament o objętości 48 m3. Podczas zastygania fundamentu przystąpiono do prac montażowych. Do centralnego bębna przymocowano 24 stalowe odnogi i połączono je poprzecznymi profilami tak, aby wszystko razem tworzyło właściwy szkielet czaszy. Następnie do szkieletu przymocowano aluminiowe panele, tworzące powierzchnię odbijającą w kształcie paraboloidy. Niezależnie, do zwierciadła wtórnego radioteleskopu przymocowano stalowe wysięgniki i dokonano jego naprawy po drobnym uszkodzeniu podczas demontażu.

Wykop. (fot. B.Wszołek)	Zbrojenie fundamentu. (fot. B.Wszołek)
Skręcanie czaszy. Pozują Marek Pelian i Bogdan Wszołek. (fot. K.Wszołek)

W poniedziałek 10 grudnia 2012 roku, kiedy fundament już dostatecznie stwardniał, a wszystkie składowe elementy końcowej konstrukcji zostały odpowiednio przygotowane, przy śnieżnej i mroźnej aurze, z pomocą dźwigu dokonano montażu anteny. Na wstępie przymocowano do nogi radioteleskopu siłownik pionowego manewrowania czaszą. Potem przeniesiono całą nogę na fundament i naprowadzono otwory jej stopy na 16 wystających z fundamentu śrub. Następnie odpowiednimi nakrętkami przymocowano nogę do fundamentu. Operacji poziomowania podstawy pod nogę instrumentu dokonano wcześniej. Do stojącej nogi przytwierdzono następnie siłownik sterowania poziomego i przygotowano wszystkie trzy uchwyty (każdy po 6 śrub) na szczycie nogi do mocowania czaszy. Kolejna operacja polegała na podniesieniu wcześniej wypoziomowanej czaszy i precyzyjnym ustawieniu jej na nodze tak, aby 18 otworów uchwytów czaszy wypadło dokładnie nad otworami śrubowymi uchwytów na szczycie nogi. Dopiero, kiedy udało się to zrobić, można było włożyć śruby w otwory i przymocować czaszę.

W najbliższym czasie trzeba będzie wykonać sterowanie elektroniczne anteny, idealną niwelację jej podstawy oraz dokonać kontroli i ewentualnych poprawek geometrii czaszy. Niezależnie, należy uściślić plany co do naukowej eksploatacji
instrumentu i wyposażyć antenę w odpowiedni zestaw detektorów promieniowania radiowego.

Kamil Wszołek podczas skręcania czaszy. (fot. B.Wszołek)

Docelowo RT-13 w Częstochowie ma spełniać wielorakie funkcje. Po pierwsze, co już czyni, ma swoim pięknym kształtem przyciągać uwagę publiczności i w ten sposób stymulować elementarne zainteresowania Kosmosem i nowoczesnymi technologiami. Przede wszystkim ma jednak stać się pełnowartościowym odbiornikiem promieniowania radiowego docierającego z dalekiego Kosmosu. W razie potrzeby, antenę będzie można też wyposażyć w odpowiednią aparaturę i stworzyć naziemną stację obsługi sond kosmicznych.
Możliwości ambitnego zagospodarowania częstochowskiego RT-13 są ogromne. Właściciel jest otwarty na wszelką współpracę w zakresie rewitalizacji instrumentu. Częstochowscy elektronicy, krótkofalarze, informatycy i inni specjaliści mogą się włączyć do współpracy i wykazać się w praktycznym działaniu, o ile tylko dorastają do wymaganego wysokiego poziomu sprawności.

Gwiazdy częstochowskiej Astronomii Novej wizytują budowę. Od lewej: Bogdan Wszołek, Katarzyna Filipecka, Magdalena Biernacka, Julita Ozga, Karina Bączek, Agnieszka Dymarek i Marek Pelian. (fot. K.Wszołek)
Zwierciadło wtórne RT-13. (fot. K.Wszołek)	Fundament i skręcona czasza anteny. (fot. B.Wszołek)
Noga radioteleskopu w drodze na fundament. (fot. K.Bączek)
Dokręcanie siłownika (fot. K.Bączek)	Ostatnie regulacje przed mocowaniem czaszy. (fot. K.Bączek)

Najbardziej niebezpieczna operacja mocowania czaszy do jej podstawy (nogi). (fot. K.Bączek)

Dla budowniczych RT-13 jedną z intencji jest dać miastu widoczny i żywy wyraz postępu i nowoczesności. Częstochowa posiada obecnie trzeci, co do wielkości radioteleskop w Polsce. Czas pokaże, czy jego budowa stanie się dla Częstochowy wydarzeniem stulecia, czy może pięćsetlecia!

Częstochowscy miłośnicy astronomii zebrani pod RT-13 podczas „I pikniku pod radioteleskopem” w dniu 21.12.2012. (fot. A.Leśniczek)